Göz kamaştırıcı karnavallar, samba ezgileri, Amazon’un uçsuz bucaksız ormanları ve Copacabana’nın bronz tenli kalabalıkları… Brezilya denince akla ilk gelenler bunlar olabilir. Ancak bu devasa Güney Amerika ülkesinin renkli yüzünün ardında, eşitsizlik, kültürel çatışmalar, çevre tahribatı ve umutla karışık dirençli bir yaşam hikâyesi var. Brezilya’da yaşamak; aynı anda hem hayranlık uyandırıcı hem de fazlasıyla zorlayıcı bir deneyim.
Bu yazıda, Brezilya’da hayatın ritmini, sıradan insanların gözünden ve sokakların içinden anlatacağız. Bir yanda lüks gökdelenler ve tropik tatil cennetleri, öbür yanda favelalar, işsizlik, çete şiddeti ve mücadele dolu hayatlar…
Kıtanın Kalbinde Bir Dev
Brezilya, 8.5 milyon kilometrekarelik yüzölçümüyle Güney Amerika’nın yarısından fazlasını kaplıyor. 215 milyonun üzerindeki nüfusuyla dünyanın en kalabalık ülkelerinden biri. Resmî dili Portekizce olan Brezilya, kültürel olarak tam bir mozaik. Afrika, Avrupa ve yerli halkların etkileri gündelik yaşamdan sanata, mutfaktan dine kadar her alanda hissediliyor.
Brezilya’da yaşamak, sadece tropik bir iklimde zaman geçirmek değil; aynı zamanda farklı kültürel katmanlar arasında hayatta kalmayı öğrenmek anlamına da geliyor.
Rio’nun Işıltısı, Favelaların Gölgesi
Rio de Janeiro denilince akla ilk gelenler, İsa Heykeli (Cristo Redentor), Maracanã Stadyumu ve görkemli karnavallar oluyor. Ancak bu şehir, aynı zamanda Brezilya’nın en keskin sosyo-ekonomik uçurumlarının yaşandığı yerlerden biri.
Lüks apartmanlar ve turist otelleriyle çevrili bölgelerin hemen arkasında, favelalar yükseliyor. Bu gecekondu mahalleleri, çoğunlukla resmi plana dahil olmayan, altyapıdan yoksun, devletin bile girmekte zorlandığı yerleşimler. Yaklaşık 13 milyon Brezilyalı, bu favelalarda yaşıyor.
Maré Favelası’nda yaşayan 26 yaşındaki Renata şöyle anlatıyor:
“Sabahları uyandığımda ilk işim, elektrik olup olmadığını kontrol etmek. Akşamları ise kurşun sesine göre dışarı çıkıp çıkmayacağıma karar veriyorum.”
Favelalarda hayat tehlikeli, ancak aynı zamanda son derece canlı. Sokak aralarında kurulan tezgâhlarda yerel yemekler satılıyor, çocuklar plastik top peşinde koşuyor ve duvarlarda renkli grafitiler yükseliyor. Brezilya’nın direncinin kalbi burada atıyor.
Sınıfsal Ayrım: Görünmeyen Duvarlar
Brezilya’da sınıf ayrımı sadece gelirle değil, aynı zamanda ten rengi, eğitim seviyesi ve coğrafyayla da derinleşiyor. Ülkedeki zenginlik son derece eşitsiz dağılmış durumda. En zengin %10’luk kesim, toplam gelirin yaklaşık %42’sine sahip. Öte yandan, milyonlarca insan asgari ücretin altında çalışıyor.
Sao Paulo gibi metropollerde gökdelenlerin gölgesinde sokakta uyuyan yüzlerce evsiz görmek şaşırtıcı değil. Devletin sosyal konut projeleri yetersiz kalıyor. Eğitimde ve sağlıkta bölgesel eşitsizlikler, yoksul halkın sosyal mobilitesini neredeyse imkânsız hale getiriyor.
26 yaşındaki öğretmen Felipe, São Paulo’daki durumu şöyle anlatıyor:
“Öğrencilerimin çoğu sabah kahvaltı yapmadan okula geliyor. Kitapları yok, bilgisayarları yok. Ama benden üniversiteye hazırlamaları bekleniyor. Bu sistemde sadece güçlü olan değil, ayrıcalıklı olan kazanıyor.”
Amazon’un Nabzı ve Çevre Tahribatı
Brezilya’nın dünya için önemi, sadece ekonomik ya da kültürel değil. Amazon Yağmur Ormanları’nın büyük kısmı bu ülke sınırları içinde yer alıyor. Ancak Amazon’da yaşam, son yıllarda büyük tehdit altında. Ormansızlaşma oranı, özellikle 2019’dan itibaren keskin biçimde arttı. Tarım alanı açmak için yapılan yasa dışı ağaç kesimleri, yerli halkların yaşam alanlarını ve küresel iklimi tehdit ediyor.
2023 verilerine göre, yalnızca bir yıl içinde Amazon’un 13.000 kilometrekarelik alanı yok oldu. Bu, yaklaşık 2 milyon futbol sahasına eşit bir alan.
Manaus’ta yaşayan yerli lider Davi Kopenawa şu sözlerle çağrıda bulunuyor:
“Orman bizim evimiz, okulumuz, hastanemizdir. Eğer burası ölürse, sadece biz değil, tüm dünya kaybeder.”
Yeni hükümet, çevre politikalarında daha sıkı denetim ve yerli halklara destek sözü verse de, ekonomik baskılar ve güçlü tarım lobileri nedeniyle uygulamalar yavaş ilerliyor.
Günlük Yaşam: Müzik, Kalabalık ve Umut
Tüm zorluklara rağmen Brezilya’da hayatın ritmi durmuyor. Sokaklar her zaman kalabalık, insanlar her zaman gürültülü. Samba ve funk ritimleri, sadece müzik değil, birer yaşam biçimi. Pazar sabahları sokaklarda kurulan açık hava pazarlarında insanlar mango, papaya, açaí ve renkli balıkları tartışarak alıyor. Herkesin bir hikâyesi, herkesin bir şarkısı var burada.
Bahia’da bir otobüs şoförü olan Luiz şöyle diyor:
“Hayat burada kolay değil ama insanlar dans etmeyi bilir. Bize umut, müzikten gelir. Aç karnına da dans ederiz.”
Yemek kültürü de çeşitliliğin yansıması. Feijoada, pão de queijo, moqueca gibi yerel tatlar, hem Afrika hem Avrupa hem de yerli mutfakların birleşimi. Bu mutfak kültürü, Brezilya’nın dayanıklılığının da sembolü.
Güvenlik Kaygısı: Sessiz Savaş Alanları
Brezilya’da yaşamanın en zorlu yanlarından biri güvenlik. Özellikle büyük şehirlerde suç oranları yüksek. 2023 verilerine göre ülkede her gün ortalama 130 kişi şiddet suçlarına kurban gidiyor. Silahlı soygunlar, çete savaşları ve polis müdahaleleri, günlük yaşamın bir parçası hâline gelmiş durumda.
Ancak bu şiddetin asıl mağdurları genellikle yoksul mahallelerde yaşayan siyah Brezilyalılar oluyor. Polis operasyonlarında orantısız güç kullanımı sık sık tartışma konusu. İnsan hakları örgütleri, Brezilya polisinin her yıl yüzlerce kişiyi yargısız infaz ettiğini bildiriyor.
Rio’da yaşayan sosyal hizmet uzmanı Camila şunları söylüyor:
“Bazen çocukları okula yollamadan önce kurşun geçirmez yelek takmayı düşünüyorum. Bu şehirde yaşamak, her gün hayatta kalmak için dua etmek gibi.”
Eğitim: İleriye Dönük Mücadele
Brezilya’da eğitim sistemi kamu ve özel olarak ikiye ayrılmış durumda. Ancak aradaki fark uçurum gibi. Özel okullar genellikle orta ve üst sınıfa hitap ediyor. Devlet okulları ise kalabalık, kaynak eksikliği içinde ve çoğu zaman yetersiz donanıma sahip.
Bu durum, üniversiteye girişte ciddi eşitsizliklere yol açıyor. Son yıllarda bazı üniversitelerde uygulanan kota sistemi (örneğin siyah öğrenciler veya kamu lisesi mezunlarına kontenjan) bu uçurumu biraz olsun kapatmayı amaçlıyor.
Brezilya Üniversitesi’nde sosyoloji okuyan 21 yaşındaki Tatiane şöyle diyor:
“Ailem favela’da yaşıyor ama ben buradayım. Bu kolay olmadı. Her gün dört saat yol gittim geldim, bazen aç yattım ama pes etmedim.”
Sağlık Sistemi: SUS’un Çelişkisi
Brezilya, devlet destekli evrensel sağlık sistemi SUS (Sistema Único de Saúde) ile dünyada birçok ülkeye örnek gösterildi. Teoride herkes ücretsiz sağlık hizmetine erişebilir. Ancak pratikte sistem tıkanmış durumda. Randevular haftalar, hatta aylar sürebiliyor. Yoğun bakımda yatak bulmak çoğu zaman imkânsız.
Özel hastaneler ise son derece pahalı. Bu nedenle birçok Brezilyalı, kronik hastalıklarıyla uzun süre beklemek ya da evde tedavi olmaya çalışmak zorunda kalıyor.
Kadın Olmak: Mücadeleyle Dolu Bir Günlük Hayat
Brezilya’da kadınlar için yaşam, toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve şiddetle mücadele içinde geçiyor. Her gün ortalama 4 kadın, cinsiyet temelli şiddet nedeniyle hayatını kaybediyor. Siyah kadınlar bu şiddetin en büyük kurbanları.
Ancak kadın hareketleri, ülkede son derece güçlü. Feminist örgütler, sosyal medya kampanyaları ve yerel projelerle kadına yönelik şiddetle mücadelede önemli adımlar atıyor.
Recife’de yaşayan avukat Marília şöyle diyor:
“Kadın olmak burada cesaret ister. Ama biz artık sessiz kalmıyoruz. Brezilya kadınları susmuyor, direniyor.”
Bir Ülkenin Aynası: Brezilya’da Yaşamak Ne Demek?
Brezilya’da yaşamak, bir çelişkiler mozaiğinde yaşamak demek. Aynı günde hem kalabalık bir sambada coşabilir hem de metroda bıçaklı soyguna tanık olabilirsiniz. Aynı anda hem cennette hem cehennemde gibi hissetmek mümkündür.
Bu ülkenin insanları, olağanüstü bir dirence sahip. En zorlu koşullarda bile gülümsemeyi bilen, yardımseverliği elden bırakmayan, hayatın yükünü dansla hafifleten bir halktan bahsediyoruz.
Son Söz
Brezilya, büyüleyici doğası, zengin kültürü ve eşsiz insanlarıyla dünyanın en canlı ülkelerinden biri. Ancak bu canlılık, göz kamaştırıcı bir masal değil; derin toplumsal yaraların, mücadeleyle dolu yaşamların ve kesintisiz bir umut savaşının dışa vurumu.
Brezilya’da yaşamak, sadece tropik bir ülkede güneşin tadını çıkarmak değil; aynı zamanda her gün yeniden ayağa kalkmayı öğrenmek demek.
